Hoe goed kan iemand Griekenland kennen?
Wat het antwoord ook is, het is zeker dat je in Griekenland altijd nieuwe verborgen plekken kunt ontdekken die je zullen verrassen. Dus, zelfs al is het eiland Εvia bekend, het kleine dorpje Antia blijft voor velen onbekend. Maar niet voor taalkundigen!

Antia is diep in de zuidoostelijke hoek van Evia verborgen, boven een doolhof van ravijnen, op de hellingen van de berg Ochi, ver weg van het bekende Karystos en voorbij het mythische landschap van de veelbesproken ‘Drakenhuizen’. Google Maps zal dit keer niet je vriend zijn, omdat Antia zo afgelegen is dat het niet op Google Maps staat.
Antia is de thuisbasis van de laatste fluiters van Griekenland.
“De gefloten taal van Griekenland -Sfyria zoals het wordt genoemd- is in feite een gefloten versie van het gesproken Grieks”, aldus de taalkundigen.

(Credit: Eliot Stein)

Wat is Sfyria?

De naam komt van het Griekse woord sfyrizo, dat fluiten betekent. Technisch gezien is het geen taal; taalkundigen noemen het een “spraaktoon“, zoals schreeuwen of fluisteren.
Volgens een Griekse taalkundige, Dimitra Hengen, “corresponderen in Sfyria letters en lettergrepen met verschillende tonen en frequenties. De grammatica en het vocabulaire blijven hetzelfde, maar het geluid komt naar buiten in muzieknoten. Dit is in feite het grootste voordeel van een gefloten taal, aangezien geluidsgolven zich tot 4 km kunnen over open valleien voortbewegen en 10 keer verder komen dan geschreeuw. Voor afgelegen plekken, of waar de mensen buiten op het veld werken, lijkt dit ideaal.

Hoe en wanneer de Griekse gefloten taal wordt ontdekt?

Mensen die het bestaan van een fluitende taal niet kennen, begrijpen er niets van. Dat is de reden waarom Sfyria pas in 1969 als taalcode werd ontdekt toen er een luchtvaartongeval plaatsgevonden had. Zolang de reddingsteams achter de berg aan het werken waren, op zoek naar bewijs, hoorden ze  een hele reeks fluitjes tussen de herders. Natuurlijk konden ze de betekenis niet ontcijferen, maar het was voor hen duidelijk genoeg dat het een nieuw type communicatie was.

Waar komt Antia’s gefloten taal vandaan?

Het verhaal achter deze communicerende taal is in de eeuwen verloren gegaan. Zelfs de weinige overgebleven mensen die Sfyria kunnen gebruiken en begrijpen, kunnen zich niet herinneren hoe en wanneer de dorpelingen van Antia het begonnen te gebruiken.

Een mogelijkheid is dat de taal zo’n 2500 jaar geleden met Perzische soldaten naar dit gebied reisde.
Een ander scenario zou zijn dat dit communicatiesysteem in de Byzantijnse tijd is ontwikkeld als een geheime manier om elkaar te waarschuwen voor gevaar.
En er zijn meer; maar geen van deze verhalen is meer dan aannames.

De kunst van Sfyria in de tijd

Een fluiter kan Sfyria gebruiken voor lange gesprekken, voor eenvoudige of gecompliceerde situaties. Alles kan worden uitgedrukt, hoewel de dorpelingen van Antia deze gefloten taal tegenwoordig voornamelijk voor korte en informele communicatie gebruiken, voor berichten en voor het uitwisselen van korte info.

Ze leerden van hun grootouders hoe ze fluitend konden communiceren, en ze “oefenden met de dieren in het veld” zoals ze karakteristiek bekennen. “Dit was een noodzakelijke les om te overleven. Als je alleen op de berg bent, ver weg van iedereen, het onweer komt of er ander gevaar in de buurt is… dan heb je een manier nodig om te communiceren “.
“Sterke tanden is wat een goede fluiter nodig heeft“, zeggen de oude mensen toe die nog steeds in Antia wonen. En dit is nu een probleem voor de vergrijzende bevolking van het dorp.
Het is een probleem, maar niet het belangrijkste. Antia is een extreem afgelegen plaats. Er is geen werk. Het leven is met de cultivatie van de grond of met de kuddes verbonden. Dat is de reden waarom de laatste generaties naar grote steden zijn verhuisd. Maar de structuur van de grote steden laat geen fluiten toe; dus de overdracht van de ene generatie op de andere is onderbroken.
Tegelijkertijd zijn de meeste van de ouderen al overleden en de jongere die de Sfyria zijn geleerd, zijn hier niet. En het dorp lijkt erg stil te zijn.

Wat taalkundigen over Sfyria en andere gefloten talen zeggen?

Tegelijkertijd, een andere linguïst, Meyer, geeft ons meer voedsel om te denken: “… gefloten communicatie is nog steeds een puzzel voor taalkundigen” zegt hij. “De moderniteit lijkt de hoofdschuldige te zijn. Wanneer de sociale structuur en de manier van leven veranderen, wordt de hele puzzel hervormd.
Toen de telefoon in de jaren zestig eindelijk in Antia aankwam, veranderde de communicatie tussen buren. Nu is er slechts één telefoon en geen mobiele telefoons, maar dit zal niet altijd zo zijn … “.

Hengen zei: “Van nature is een gefloten taal veel meer bedreigd dan een gesproken taal omdat het veel moeilijker te reproduceren is. Tenzij hier iets drastisch verandert, voorzie ik dat Sfyria in de zeer nabije toekomst verdwijnt …. “..

Vandaag zijn er ongeveer 70 andere gefloten talen in de wereld, allemaal in afgelegen bergdorpen.
Sfyria wordt verondersteld ouder en gestructureerder te zijn dan vele anderen en ook de meest bedreigde. Volgens de Unesco-Atlas van ‘s Werelds Talen in Gevaar, heeft geen enkele andere taal in Europa – gefloten of niet – minder levende sprekers dan Sfyria.

© Lato,
Het Griekse Taal– & CultuurCentrum van Amsterdam